Stelt u zich eens voor: op maandagochtend staat er een projectontwikkelaar aan de balie met een prachtig plan voor een grootschalige herbestemming van die leegstaande kerk.
Een goed voorbeeld van hoe het kan worden.
Mooie toekomstbeelden van een bibliotheek, hotel, cultureel centrum of concertzaal en die eeuwenoude kerk midden in het centrum.
En u moet daar als gemeente een oordeel over vellen. Planologisch zijn er mogelijkheden, maar hoe gaat u om met de maatschappelijke waarde?
Was er niet een lokale initiatiefgroep aan het werk? En kan zoiets wel in een rijkmonument? Wat staat er in het kerkelijk recht over hergebruik van kerken?
Hoe mooi zou het zijn als u zo’n plan kan toetsen aan een vooraf vastgestelde visie? Een visie waarin alle betrokken stakeholders al hun input hebben gegeven, en die door iedereen gedragen wordt?
Of misschien nog beter: hoe mooi zou het zijn als u al vóóraf wist dat de parochie de kerk had willen afstoten?
De sluiting van kerken gaat in hoog tempo
Leegstaande kerk, deze overigens prachtig beschermd.
Luc Timmermans, onze erfgoedadviseur vertelt: “Nederland telt meer dan 6.000 kerkgebouwen, verspreid door heel het land.
De meeste zijn nu nog in gebruik, meestal voor religieuze doeleinden. Volgens onderzoek komt meer dan 80% van de Nederlanders zelden of nooit meer in een kerkgebouw en een minderheid in Nederland noemt zich nog gelovig.
Door afname van het aantal kerkbezoekers zijn er steeds minder vrijwilligers die zich inzetten voor het behoud en beheer van het kerkgebouw. Ook is er steeds minder geld om de gebouwen, torens en interieurs te onderhouden.
Helaas gebeurt dit ook met leegstaande kerken. De Kerkenvisie moet dit voorkomen.
Bovendien voldoen de gebouwen steeds minder aan onze hedendaagse eisen van duurzaamheid, comfort en gebruik. Daardoor zijn ze vaak ook moeilijk inzetbaar voor meervoudig of ander gebruik.
De consequentie is dat de komende 10 jaar naar schatting van de kerkeigenaren zelf tussen de 1.800 - 4.800 kerken hun deuren zullen moeten sluiten.”
U zult daar als gemeente dus hoe dan ook mee te maken krijgen.
Kerken: de ankerpunten in onze samenleving
De kerk is vaak ook letterlijk een ankerpunt en bestemming.
Maar praten over de toekomst van al die leegstaande gebouwen is niet altijd even makkelijk. De gebouwen hebben vaak een veel grotere betekenis dan dat ze enkel een gebedshuis zijn.
Kerkgebouwen vervullen verschillende betekenissen in een gemeenschap, waarbij het religieuze belang (kerk als plek van eredienst) één van de betekenislagen is.
Ook in de stad zijn kerken vaak ankerpunten.
Luc: “Kerken zijn een bijzondere categorie monumenten. Ze nemen vaak een prominente plek in in ons stedenbouwkundig weefsel.
Ze fungeren als oriëntatiepunt omdat zij een bijzondere positie in een wijk of dorp innemen: met regelmaat zijn kerkgebouwen en hun torens de ankerpunten waar de wijk of het dorp rond omheen gebouwd is.
Kerken kleuren het straatbeeld met hun opvallende toren, bijzondere architectuur, hun ligging of ouderdom.”
Maar niet alleen een stedenbouwkundige zin zijn kerken vaak een ankerpunt, je kunt ze ook zien als ankerpunten van herinnering omdat hier herinneringen liggen van belangrijke levensgebeurtenissen zoals bijvoorbeeld dopen, trouwen en rouwen.
Vaak zijn kerken ook letterlijk het hart van een buurt, wijk, dorp of stad.
Ze zijn drager van een sociale structuur, als symbolisch hart van een gemeenschap. Veel belangen, factoren en betrokkenen dus om rekening mee te houden wanneer u gaat nadenken over de toekomst van de kerkgebouwen in uw gemeente.
Samen een visie ontwikkelen
Een goed instrument om een integrale blik op de toekomst van het religieuze erfgoed in kaart te brengen is de zogenoemde kerkenvisie. Een kerkenvisie stelt eigenaren, overheden en betrokkenen in staat te anticiperen op de komende veranderingen ten aanzien van functie, gebruik en eigendom van de kerkgebouwen. Zo komt u niet voor een voldongen feit te staan wanneer een kerk zijn religieuze functie gaat verliezen.
Een integrale kerkenvisie houdt in dat in principe alle lokaal betrokken partijen aan tafel zitten tijdens het proces van totstandkoming van de visie, en dat alle kerkgebouwen worden betrokken in de visie, zowel de monumentale als de niet-monumentale kerkgebouwen.
Budget van het rijk
Voor gemeenten die aan de slag willen met het opstellen van kerkenvisies is er vanuit het rijk een decentralisatie-uitkering beschikbaar. De hoogte van de uitkering is afhankelijk van het aantal kerken in een gemeente, maar is altijd minimaal € 25.000 euro. Aanvragen die ingediend worden voor 15 februari ontvangen begin mei bericht of hun aanvraag is gehonoreerd. De verdeling is als volgt:
| 1 - 19 gebedshuizen |
€ 25.000 |
| 20 - 39 gebedshuizen |
€ 50.000 |
| 40 gebedshuizen of meer |
€ 75.000 |
Met dat budget kan een gemeente zelf aan de slag gaan om een kerkenvisie op te stellen. Maar er kan ook voor gekozen worden om het onderzoek gedeeltelijk of helemaal uit te besteden. En omdat zo’n visie vormvrij is, kan deze toegespitst worden op de specifieke opgaven die er in een regio zijn.
De rentmeester biedt hulp
Hoe mooi zou het zijn als er een partij was met verstand van zaken, om samen een breed gedragen visie te ontwikkelen voor de omgang met dit belangrijk erfgoed? Een partij met verstand van zaken die u geheel ontzorgt.
Frank Klement, rentmeester: “Als rentmeester is het zoeken naar de ideale afweging tussen alle belangen onze dagelijkse praktijk. Een rentmeester is bij uitstek de beheerder van erfgoed die weet hoe duurzame exploitaties gerealiseerd moeten worden, die verder kijkt dan korte-termijn belangen en gewend is om lange-termijn-visies te ontwikkelen. En de vakman die staat voor de dialoog, oplossingen zoekt en goed verschillende belangen in kaart kan brengen.”
Praktijkvoorbeelden kerkenvisie
Als rentmeester zijn wij al betrokken bij het behoud en herbestemmen van kerken nog voordat het woord 'Kerkenvisie' bestond.
Het Leopolds- of Koningskerkje in Beek
Zo werken we op dit moment op een heel kleine schaal aan de herbestemming van het Leopoldskerkje in Beek. Het kerkje is nog in gebruik als Protestantse kerk. Eén keer in de maand vindt er een dienst plaats en de komende vier jaar zal dit nog zo blijven.
Deze diensten worden echter steeds minder bezocht door de Protestantse gemeenschap. Waarschijnlijk zal op termijn dus een einde komen aan het religieuze gebruik van het gebouw. Daarom begeleiden we de eigenaren nu al met een plan om in de toekomst een andere functie te geven aan het gebouw. Door nu al vooruit te denken, creëren we rust èn mogelijkheden voor de toekomst.
Hier is kantoorruimte gerealiseerd in een kerk.
Op een grotere schaal werken we mee aan de herontwikkeling van het Brabantse Klooster Koningsoord. Het monumentale klooster staat midden in Berkel-Enschot. Al medio jaren negentig maakte de gemeente Tilburg – waar forensendorp Berkel-Enschot deel van is – herontwikkelingsplannen voor deze strategische locatie.
Met de Trappistinnen is overeenstemming bereikt. In 2009 vertrokken de dertig overgebleven zusters naar nieuwbouw in Arnhem. Stiller, kleiner. Het klooster is volledig gerenoveerd, gemoderniseerd en uitgebouwd, waardoor er naast appartementen verschillende faciliteiten zoals een cultureel centrum, een bibliotheek, een kinderdagverblijf, een muziekschool, een aantal multifunctionele ruimtes en een horecagelegenheid gerealiseerd konden worden.
Doordat de gemeente al in een vroeg stadium op de hoogte was van wat er stond te gebeuren kon zij, toen het moment zich aandiende, snel schakelen. Het project laat zien dat er een lange-termijn visie nodig is, maar dat dat wel kan leiden tot een prachtige ontwikkeling en behoud van kwaliteit.
Elke regio heeft zo zijn eigen specifieke opgaven en schaalgrootte. Als u zelf aan de slag gaat met het opstellen is het misschien een goed idee om een rentmeester in te schakelen om alle partijen om tafel te krijgen en gehoord te laten voelen. Maar we kunnen ook het hele traject van de aanvraag van de decentralisatie-uitkering tot en met het uitwerken van een door alle partijen gedragen visie voor u verzorgen.
Nieuwsgierig geworden?
Wilt u meer weten over de uitkering of wat wij voor u kunnen betekenen bij het opstellen van een kerkenvisie?
Neem dan contact op met onze erfgoedadviseur Luc Timmermans via 043 32 33 511.
Stelt u zich eens voor: op maandagochtend staat er een projectontwikkelaar aan de balie met een prachtig plan voor een grootschalige herbestemming van die leegstaande kerk.
Een goed voorbeeld van hoe het kan worden.
Mooie toekomstbeelden van een bibliotheek, hotel, cultureel centrum of concertzaal en die eeuwenoude kerk midden in het centrum.
En u moet daar als gemeente een oordeel over vellen. Planologisch zijn er mogelijkheden, maar hoe gaat u om met de maatschappelijke waarde?
Was er niet een lokale initiatiefgroep aan het werk? En kan zoiets wel in een rijkmonument? Wat staat er in het kerkelijk recht over hergebruik van kerken?
Hoe mooi zou het zijn als u zo’n plan kan toetsen aan een vooraf vastgestelde visie? Een visie waarin alle betrokken stakeholders al hun input hebben gegeven, en die door iedereen gedragen wordt?
Of misschien nog beter: hoe mooi zou het zijn als u al vóóraf wist dat de parochie de kerk had willen afstoten?
De sluiting van kerken gaat in hoog tempo
Leegstaande kerk, deze overigens prachtig beschermd.
Luc Timmermans, onze erfgoedadviseur vertelt: “Nederland telt meer dan 6.000 kerkgebouwen, verspreid door heel het land.
De meeste zijn nu nog in gebruik, meestal voor religieuze doeleinden. Volgens onderzoek komt meer dan 80% van de Nederlanders zelden of nooit meer in een kerkgebouw en een minderheid in Nederland noemt zich nog gelovig.
Door afname van het aantal kerkbezoekers zijn er steeds minder vrijwilligers die zich inzetten voor het behoud en beheer van het kerkgebouw. Ook is er steeds minder geld om de gebouwen, torens en interieurs te onderhouden.
Helaas gebeurt dit ook met leegstaande kerken. De Kerkenvisie moet dit voorkomen.
Bovendien voldoen de gebouwen steeds minder aan onze hedendaagse eisen van duurzaamheid, comfort en gebruik. Daardoor zijn ze vaak ook moeilijk inzetbaar voor meervoudig of ander gebruik.
De consequentie is dat de komende 10 jaar naar schatting van de kerkeigenaren zelf tussen de 1.800 - 4.800 kerken hun deuren zullen moeten sluiten.”
U zult daar als gemeente dus hoe dan ook mee te maken krijgen.
Kerken: de ankerpunten in onze samenleving
De kerk is vaak ook letterlijk een ankerpunt en bestemming.
Maar praten over de toekomst van al die leegstaande gebouwen is niet altijd even makkelijk. De gebouwen hebben vaak een veel grotere betekenis dan dat ze enkel een gebedshuis zijn.
Kerkgebouwen vervullen verschillende betekenissen in een gemeenschap, waarbij het religieuze belang (kerk als plek van eredienst) één van de betekenislagen is.
Ook in de stad zijn kerken vaak ankerpunten.
Luc: “Kerken zijn een bijzondere categorie monumenten. Ze nemen vaak een prominente plek in in ons stedenbouwkundig weefsel.
Ze fungeren als oriëntatiepunt omdat zij een bijzondere positie in een wijk of dorp innemen: met regelmaat zijn kerkgebouwen en hun torens de ankerpunten waar de wijk of het dorp rond omheen gebouwd is.
Kerken kleuren het straatbeeld met hun opvallende toren, bijzondere architectuur, hun ligging of ouderdom.”
Maar niet alleen een stedenbouwkundige zin zijn kerken vaak een ankerpunt, je kunt ze ook zien als ankerpunten van herinnering omdat hier herinneringen liggen van belangrijke levensgebeurtenissen zoals bijvoorbeeld dopen, trouwen en rouwen.
Vaak zijn kerken ook letterlijk het hart van een buurt, wijk, dorp of stad.
Ze zijn drager van een sociale structuur, als symbolisch hart van een gemeenschap. Veel belangen, factoren en betrokkenen dus om rekening mee te houden wanneer u gaat nadenken over de toekomst van de kerkgebouwen in uw gemeente.
Samen een visie ontwikkelen
Een goed instrument om een integrale blik op de toekomst van het religieuze erfgoed in kaart te brengen is de zogenoemde kerkenvisie. Een kerkenvisie stelt eigenaren, overheden en betrokkenen in staat te anticiperen op de komende veranderingen ten aanzien van functie, gebruik en eigendom van de kerkgebouwen. Zo komt u niet voor een voldongen feit te staan wanneer een kerk zijn religieuze functie gaat verliezen.
Een integrale kerkenvisie houdt in dat in principe alle lokaal betrokken partijen aan tafel zitten tijdens het proces van totstandkoming van de visie, en dat alle kerkgebouwen worden betrokken in de visie, zowel de monumentale als de niet-monumentale kerkgebouwen.
Budget van het rijk
Voor gemeenten die aan de slag willen met het opstellen van kerkenvisies is er vanuit het rijk een decentralisatie-uitkering beschikbaar. De hoogte van de uitkering is afhankelijk van het aantal kerken in een gemeente, maar is altijd minimaal € 25.000 euro. Aanvragen die ingediend worden voor 15 februari ontvangen begin mei bericht of hun aanvraag is gehonoreerd. De verdeling is als volgt:
| 1 - 19 gebedshuizen |
€ 25.000 |
| 20 - 39 gebedshuizen |
€ 50.000 |
| 40 gebedshuizen of meer |
€ 75.000 |
Met dat budget kan een gemeente zelf aan de slag gaan om een kerkenvisie op te stellen. Maar er kan ook voor gekozen worden om het onderzoek gedeeltelijk of helemaal uit te besteden. En omdat zo’n visie vormvrij is, kan deze toegespitst worden op de specifieke opgaven die er in een regio zijn.
De rentmeester biedt hulp
Hoe mooi zou het zijn als er een partij was met verstand van zaken, om samen een breed gedragen visie te ontwikkelen voor de omgang met dit belangrijk erfgoed? Een partij met verstand van zaken die u geheel ontzorgt.
Frank Klement, rentmeester: “Als rentmeester is het zoeken naar de ideale afweging tussen alle belangen onze dagelijkse praktijk. Een rentmeester is bij uitstek de beheerder van erfgoed die weet hoe duurzame exploitaties gerealiseerd moeten worden, die verder kijkt dan korte-termijn belangen en gewend is om lange-termijn-visies te ontwikkelen. En de vakman die staat voor de dialoog, oplossingen zoekt en goed verschillende belangen in kaart kan brengen.”
Praktijkvoorbeelden kerkenvisie
Als rentmeester zijn wij al betrokken bij het behoud en herbestemmen van kerken nog voordat het woord 'Kerkenvisie' bestond.
Het Leopolds- of Koningskerkje in Beek
Zo werken we op dit moment op een heel kleine schaal aan de herbestemming van het Leopoldskerkje in Beek. Het kerkje is nog in gebruik als Protestantse kerk. Eén keer in de maand vindt er een dienst plaats en de komende vier jaar zal dit nog zo blijven.
Deze diensten worden echter steeds minder bezocht door de Protestantse gemeenschap. Waarschijnlijk zal op termijn dus een einde komen aan het religieuze gebruik van het gebouw. Daarom begeleiden we de eigenaren nu al met een plan om in de toekomst een andere functie te geven aan het gebouw. Door nu al vooruit te denken, creëren we rust èn mogelijkheden voor de toekomst.
Hier is kantoorruimte gerealiseerd in een kerk.
Op een grotere schaal werken we mee aan de herontwikkeling van het Brabantse Klooster Koningsoord. Het monumentale klooster staat midden in Berkel-Enschot. Al medio jaren negentig maakte de gemeente Tilburg – waar forensendorp Berkel-Enschot deel van is – herontwikkelingsplannen voor deze strategische locatie.
Met de Trappistinnen is overeenstemming bereikt. In 2009 vertrokken de dertig overgebleven zusters naar nieuwbouw in Arnhem. Stiller, kleiner. Het klooster is volledig gerenoveerd, gemoderniseerd en uitgebouwd, waardoor er naast appartementen verschillende faciliteiten zoals een cultureel centrum, een bibliotheek, een kinderdagverblijf, een muziekschool, een aantal multifunctionele ruimtes en een horecagelegenheid gerealiseerd konden worden.
Doordat de gemeente al in een vroeg stadium op de hoogte was van wat er stond te gebeuren kon zij, toen het moment zich aandiende, snel schakelen. Het project laat zien dat er een lange-termijn visie nodig is, maar dat dat wel kan leiden tot een prachtige ontwikkeling en behoud van kwaliteit.
Elke regio heeft zo zijn eigen specifieke opgaven en schaalgrootte. Als u zelf aan de slag gaat met het opstellen is het misschien een goed idee om een rentmeester in te schakelen om alle partijen om tafel te krijgen en gehoord te laten voelen. Maar we kunnen ook het hele traject van de aanvraag van de decentralisatie-uitkering tot en met het uitwerken van een door alle partijen gedragen visie voor u verzorgen.
Nieuwsgierig geworden?
Wilt u meer weten over de uitkering of wat wij voor u kunnen betekenen bij het opstellen van een kerkenvisie?
Neem dan contact op met onze erfgoedadviseur Luc Timmermans via 043 32 33 511.
